महाराष्ट्रातील अष्टविनायकांची स्थाने प्रसिद्ध असल्याने ती सगळ्यांनाच माहीत आहेत. आदिशक्तीची देशात 51 पीठे आहेत. त्या शक्तिपीठांप्रमाणे बाप्पाचीही महाराष्ट्रात साडेतीन पीठं आहेत. कमलासुराचा मयुरेश्वराने वध केला. त्याचे शीर जिथे पडले ते प्रथम पीठ म्हणजे मोरगाव. त्यानंतर जिथे कमरेपर्यंतचा धडाचा भाग पडला ते राजूर हे दुसरे पीठ. कमरेपासून पायापर्यंतचा भाग जिथे पडला ते पद्मालय हे तिसरे पीठ आहे, अशी मान्यता आहे. महान गणेशभक्त मोरया गोसावी यांना करा नदीत स्नान करताना त्याच्या ओंजळीत गणपतीची मूर्ती आली. ही मूर्ती घेऊन मोरया गोसावी भाद्रपद व माघी चतुर्थीला मोरगांवी जात असत. मोरगावचा मोरेश्वर चिंचवडी आला. म्हणून हे अर्धपीठ म्हणून ओळखले जाते.
पहिले पीठ श्रीक्षेत्र मोरगाव
‘भूस्वानंदपूर’ म्हणजेच आजचे प्रचलित ‘मोरगाव’. गाणपत्य संप्रदायाचे आद्यपीठ मोरगाव आहे. या क्षेत्राचा आकार मोरासारखा आहे. ब्रह्मा, विष्णू, महेश, सूर्य व शक्ती या पंचदेवांनी ओंकारस्वरूपी गणेशाची तिथे स्थापना केली. उन्मत्त सिंदुरासुराचा वध करून त्याचा सेनापती कमलासुर याचाही वध श्रीगणेशाने केला. कमलासुराचे शीर जमिनीत गाडून त्याच्यावर तो आरूढ होऊन बसला. आजही त्याचे प्रतीक म्हणून विजयादशमीच्या दिवशी मोठा उत्सव होतो. येथे गणेशापुढे नंदी आहे हे याचे वेगळे वैशिष्ट्य़ आहे.
दुसरे पीठ श्रीक्षेत्र राजूर (जालना)
श्री राजुरेश्वर – राजूर म्हणजेच पूर्वीचे राजापूर. वरण्य राजाचा राजवाडा या भागात होता. कृष्णाच्या तोंडून म्हणजेच प्रत्यक्ष भगवंताच्या तोंडून अर्जुनाने गीता ऐकली. तद्वत साक्षात गणेशाने आपल्या मुखातून वरण्य राजाला गणेशगीता सांगितली. गाणपत्य संप्रदायात या स्थानाला फार महत्त्व आहे. राजा वाराण्याने प्रतिष्ठापना केलेल्या या क्षेत्राला राजूरचा ‘महागणपती’ म्हणतात. मराठवाड्य़ातील जालन्यापासून 22 कि.मी. वर हे क्षेत्र आहे. राजूर गावानजीक एका टेकडीवर हे गणेश मंदिर असून येथे वरण्य राजाची मूर्ती आहे. या ठिकाणाला गड म्हणतात. हा गणपती नवसाच्या समईला पावतो. येथील मूर्तीपुढे अंदाजे सव्वाशे समया रोज तेवत असतात. शेकडो समयांतील ज्योतींच्या मंद व मंगल प्रकाशात ही मूर्ती फारच विलोभनीय दिसते. पराशर ऋषींच्या आश्रमातून श्री गणेशाला वरण्य राजाने चैत्र शु.प्रतिपदेला राजूर, राजापूर येथे आणले. म्हणून गुढीपाडव्याला या गणेशाचे दर्शन घेणे ही पर्वणी मानली जाते.
तिसरे पीठ पद्मालय (जळगाव)
पद्मालय – येथे दोन गणेशमूर्ती आहेत. महान दत्तभक्त सहस्रार्जुनाने स्थापन केलेला ‘प्रवाळ गणेश’ आणि त्याच्या शेजारी शेषाने स्थापन केलेला ‘धरणीश्वर गणेश’. यातील गणेशाची मूर्ती एक उजव्या सोंडेची व दुसरी डाव्या सोंडेची आहे. जळगाव जिह्यातील एरंडोल गावापासून 8 कि.मी. वर पद्मालय आहे. हे मंदिर डोंगरावर असून तेथील तलावात विविध प्रकारची पद्म (कमळे) फुलतात. म्हणून या क्षेत्राला ‘पद्मालय’ असे नाव पडले. समुद्रमंथनाच्या वेळी शेष समुद्रतळाशी होता. अमृतकुंभ देवांना आपल्यामुळे मिळाला असा अहंकार त्याला निर्माण झाला. त्याचा अहंकार पाहून संतप्त होऊन शिवाने त्याला खडकावर आपटले. त्याच्या डोक्याचे दहा तुकडे झाले. नारदाने त्याचे सांत्वन करून त्याला गणेश उपासना करावयास सांगितले. त्यानुसार त्याने ती केली. गणेश त्यावर प्रसन्न झाले व ‘‘तू सहस्रवदन होशील आणि माझा सहवास तुला लाभावा यासाठी मी तुला माझ्या उदरावर धारण करीन.’’ तसेच ‘‘पृथ्वी, तू तुझ्या फण्यावर फुलासारखी तोलून धरशील असा आशीर्वाद दिला.’’ म्हणून शेषाने स्थापन केलेल्या मूर्तीला ‘धरणीश्वर गणेश’ म्हणतात.
अर्धपीठ श्रीक्षेत्र चिंचवड
चिंचवड – चिंचवड हे गणपती क्षेत्र पुराणोक्त नाही. महान गाणपत्य साधू मोरया गोसावींमुळे याला महत्त्वाचे स्थान प्राप्त झाले. मोरया गोसाव्यांना मोरगाव येथे करा नदीत स्नान करताना गणेश तांदळास्वरूपात आला. तो घेऊन ते मोरगावी वारी करीत असत. सध्या तो तांदळा चिंचवड येथे देऊळवाड्य़ात आहे. मोरया गोसावींनी मार्गशीर्ष वद्य षष्ठा शके 1383 रोजी जिवंत समाधी घेतली.
