>> वर्षा चोपडे
सप्तभाषा संगमभूमी अशी ओळख असलेला कासारगोड हा केरळमधील देखणा व समुद्राने वेढलेला जिल्हा. वास्तुकलासंपन्न अशा या भागातील संरक्षित किल्ल्यांमध्ये बेकल किल्ल्याचे महत्त्व आगळे आहे.
केरळ राज्य सुशिक्षित, बुद्धिवादी लोकांचे राज्य आहे. इथले लोक सुसंस्कृत आहेत. आपल्या परंपरा आणि संस्कृतीचा त्यांना खूप अभिमान आहे. भाषा त्यांचा प्राण आहे. कासारगोड अत्यंत स्वच्छ आणि सुंदर जिल्हा. सप्तभाषा संगमभूमी अशी या कासारगोडची ओळख आहे. मल्याळम, कन्नड, मराठी, हिंदी, इंग्रजी, कोंकणी आणि तमीळ भाषा या शहराची ओळख आहे. बहुतांश लोकांना या सगळ्या भाषा येतात हे विशेष. मल्याळममध्ये कासारगोडला कानरम वृक्षांची भूमी अथवा कान्हिरा वृक्षांची भूमी म्हणून ओळखले जात असे. हा जिल्हा अत्यंत देखणा आणि समुद्राने वेढलेला असून या जिह्यात केरळमधील सर्वाधिक नद्या आहेत.
16 व्या शतकापर्यंत कासारगोड कुंबळा राजवंशाच्या ताब्यात होते. ते कन्नूर येथील कोलाथुनाडू राज्याचेही वतनदार होते. 16 व्या शतकात कन्नड राज्यांनी बंदर आणि परिसरावर लक्ष केंद्रित केले. 12 व्या शतकातील जुने मल्याळम भाषेत लिहिलेले कदाचित सर्वात जुने साहित्यिक लिखाण रामचरितम कासारगोड जिह्यात लिहिले गेले असावे असे मानले जाते. कारण त्याची हस्तलिखिते नीलेश्वरम येथून सापडली होती. त्यात कुंबळा येथील अनंतपुरा तलाव मंदिराचा तपशीलवार उल्लेख आहे.
बेकल किल्ला येथील मुख्य आकर्षण आहे. या बेकल किल्ल्याविषयी जाणून घ्यायला हवे. हा केरळमधील सर्वात मोठा आणि सर्वोत्तम संरक्षित किल्ला आहे. 40 एकर (160,000 चौरस मीटर) मध्ये पसरलेल्या भव्य बेकल किल्ल्याची रचना डच लोकांनी बांधलेल्या कन्नूर येथील थलासेरी किल्ला आणि सेंट अँजेलो किल्ल्यासारखी दिसते. गडाच्या खालच्या बाजूला अथांग अत्यंत स्वच्छ समुद्रकिनारा आहे. किल्ल्याचा आतील बराच भाग पडला असून या किल्ल्याचा तीन-चतुर्थांश भाग पाण्याच्या अगदी जवळ आहे. किल्ल्याच्या मध्यभागी असलेल्या या ठिकाणावरून किनारपट्टी आणि कान्हांगड, पल्लीकारा, बेकल, मावळ, कोट्टिकुलम आणि उदुमा या शहरांचे दृश्य दिसते. किल्ल्याचे प्रवेशद्वार आणि आजूबाजूचे खंदक त्याच्या बचावात्मक रणनीतीचे दर्शन घडवतात. बाहेरील भिंतींवरील छिद्रे नौदलाच्या हल्ल्यांपासून प्रभावीपणे किल्ल्याचे रक्षण करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहेत. पेरुमल काळात बेकल हा महोदयपुरमचा एक भाग होता. महोदयपुरम पेरुमलांच्या पतनानंतर, 12 व्या शतकात बेकल मुशिका किंवा कोलाथिरी किंवा चिराक्कल राजघराण्याच्या सार्वभौमत्वाखाली आला. कोलाथिरींच्या काळात बेकलचे सागरी महत्त्व वाढले आणि मलबार एक महत्त्वाचे बंदर शहर बनले. 1565 मध्ये तालीकोटाच्या लढाईनंतर केलाडी नायक (इक्केरी नायक) या प्रदेशात सामंती सरदार शक्तिशाली बनले.
बेकल हे प्रथम वर्चस्व गाजवण्यासाठी आणि नंतर मलबारचे रक्षण करण्यासाठी एक केंद्र म्हणून काम करत होते. या बंदर शहराच्या आर्थिक महत्त्वामुळे नायकांना नंतर बेकलला मजबूत करण्यास प्रवृत्त केले. हिरिया वेंकटप्पा नायक यांनी किल्ल्याचे बांधकाम सुरू केले आणि ते 1650 मध्ये शिवप्पा नायक यांनी पूर्ण केले. कासारगोडजवळील चंद्रगिरी किल्लादेखील याच काळात बांधण्यात आला. हैदर अलीने नायकांवर विजय मिळवला तेव्हा कोलाथिरी आणि नायकांमधील हा परिसर ताब्यात घेण्यासाठीचा संघर्ष संपला व बेकल म्हैसूर राजांच्या हाती लागला. टिपू सुलतानने मलबार काबीज करण्यासाठी लष्करी मोहिमेचे नेतृत्व केले तेव्हा ते त्यांच्यासाठी एक महत्त्वाचे लष्करी तळ होते. बेकल किल्ल्यावर पुरातत्वीय उत्खननात सापडलेली नाणी आणि कलाकृती म्हैसूर सुलतानांच्या मजबूत उपस्थितीचे संकेत देतात. चौथ्या अँग्लो-म्हैसूर युद्धादरम्यान टिपू सुलतानच्या मृत्यूमुळे 1799 मध्ये म्हैसूरचे नियंत्रण संपुष्टात आले. त्यानंतर हा किल्ला ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात आला आणि मुंबई प्रेसिडेन्सीमधील दक्षिण कॅनरा जिह्यातील बेकल तालुक्याचे मुख्यालय बनले. बेकल आणि त्याच्या बंदराचे राजकीय व आर्थिक महत्त्व कमी झाले. 1992 मध्ये भारताने बेकल किल्ल्याला एक विशेष पर्यटन क्षेत्र घोषित केले आणि तीन वर्षांनंतर त्याचा प्रचार करण्यासाठी बेकल पर्यटन विकास महामंडळाची स्थापना केली. या किल्ल्यास भेट दिल्यास हिंदुस्थानातील अत्यंत सुंदर किल्ल्यास भेट दिल्याचे पर्यटकांना समाधान मिळेल हे नक्की.
(लेखिका राजगिरी कॉलेज ऑफ सोशल सायन्सेस, कोची, केरळच्या महाराष्ट्रातील संपर्क अधिकारी म्हणून नियुक्त आहेत.)
