>> हेमंत देसाई
प्रज्ञा जांभेकर-चव्हाण यांनी लिहिलेले ‘ऑपरेशन एक्स’ हे पुस्तक एकदा वाचायला सुरुवात केल्यानंतर खाली ठेववत नाही. कसाबला फाशी देताना घेतलेली काळजी, पूर्ण केलेली प्रक्रिया, पाळलेली गुप्तता, सरकारी पातळीवर झालेल्या बैठका, संभाषणे इत्यादी अनेक गोष्टी एखाद्या कादंबरीप्रमाणे नाटय़मय स्वरूपात पेश करण्यात आल्या आहेत, मात्र कुठेही अतिरंजितपणा नाही, की वस्तुस्थितीला सोडून वर्णने नाहीत.
शब्दबंबाळपणा, डायलॉगबाजी, भावनांचे अवडंबर या गोष्टींना पूर्णपणे फाटा देण्यात आला आहे. कसाबला फाशी देण्याच्या तारखेपूर्वी अचानकपणे शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांची प्रकृती बिघडली आणि नंतर 17 नोव्हेंबर 2012 रोजी त्यांचा झालेला मृत्यू आणि त्यांचे अंत्यदर्शन घेण्यासाठी लोटलेला जनसागर हे सर्व सुरू असताना, दुसरीकडे कसाबच्या फाशीची तयारी कशी सुरू होती याचे वर्णन अत्यंत रोचक पद्धतीने करण्यात आले आहे. कसाबवरील खटला 15 एप्रिल 2009 रोजी आर्थर रोड कारागृहात सुरू झाला होता तर 21 नोव्हेंबर 2012 रोजी त्याला फाशी देण्यात आली. भारतीय दंडसंहितेची कोणकोणती कलमे कसाबविरुद्ध लावण्यात आली याचा महत्त्वाचा तपशीलही वाचायला मिळतो.
खटल्यादरम्यान कसाब करत असलेले तमाशे, माकडचेष्टा, रडणे भेकणे या सगळ्याचे वर्णन यातून करण्यात आले आहे. ‘मैंने कुछ नहीं किया, जो किया है वो सब अबू इस्माईलने…’ असेही तो कोर्टात म्हणाला, याचा उल्लेख आहे. एकदा तर तो कानात कापसाचा बोळा घालूनच न्यायालयात आला होता. न्यायाधीशांनी त्याबद्दल त्याला विचारल्यावर तो म्हणाला की, उज्ज्वल निकम यांचे बोलणे मला ऐकवत नाही. मुंबईवरील हल्ला झाला, तेव्हा अनेकांप्रमाणे मी देखील मुंबईतच होतो. सर्व नाटय़ टीव्हीवरून रात्रभर बघत होतो. दुसऱया दिवशी त्या सर्व परिसरात जाऊन त्या संबंधात अनेक लोकांशी बोललो होतो. परिस्थितीही बघूनही आलो होतो. त्यातील अनेक तपशील त्यामुळे मला माहीत होते. परंतु प्रत्यक्ष हल्ला कशा प्रकारे झाला याचे आणखी बारकाईचे वर्णन पुस्तकात वाचायला मिळते. ठाऊक नसलेल्या अनेक गोष्टी त्यामुळे कळल्या.
अशोक कामटे यांच्या पत्नी तसेच राकेश मारिया यांच्या पुस्तकातही मुंबई हल्ल्याचे वर्णन येते पण प्रज्ञा जांभेकर या एक कसबी पत्रकार असल्यामुळे त्यांच्या लिखाणात विविध स्वरुपी तपशील आणि अचूकता आढळते. कोणतीही शेरेबाजी न करता, खूप संशोधन करून, प्रत्यक्ष पाहणी करून, लोकांना भेटून आणि बोलून त्यांनी हे पुस्तक लिहिले आहे. प्रत्यक्ष हल्ल्याचा, कोर्टातला, तुरुंगातील घटनांचा तपशील अत्यंत चित्रदर्शी शैलीत त्यांनी लिहिला आहे.
भारतातला दहशतवाद, मुंबईच्या हल्ल्यातील संबंधित व्यक्तींची माहिती, गुप्तचर संघटनांची तसेच नॅशनल डिफेन्स अकॅडमी, येरवडा कारागृह, मृत्युदंड याबद्दलची परिशिष्टे अत्यंत माहितीपूर्ण आहेत. पत्रकार, अभ्यासक आणि या विषयाचे विद्यार्थी यांना हे पुस्तक खूपच उपयुक्त वाटेलच परंतु एरव्हीही हे पुस्तक कमालीचे वाचनीय आणि थरारक आहे.
ऑपरेशन एक्स
लेखक ः प्रज्ञा जांभेकर
प्रकाशक ः सदामंगल पब्लिकेशन
पृष्ठे ः 208
मूल्य ः 300 रुपये
