>> अॅड. जानवी शर्मा
‘गुगल’ने येत्या आठ आठवडय़ांत सर्व स्मार्ट डिव्हाइसवर ट्रॅकिंगची क्षमता वाढवण्याचा निर्णय घेतला आहे. पारंपरिक थर्ड-पार्टी कुकीजऐवजी गुगलचा प्रायव्हसी सँडबॉक्स उपक्रम हा निर्णय घेऊन येत आहे. हा उपक्रम डेटा गोळा करण्याच्या पारंपरिक पद्धतीत बदल घडवण्याचा प्रयत्न आहे, परंतु यामुळे व्यक्तित्व गोपनीयतेच्या आणि डेटा वापराच्या नैतिकतेसंबंधी गंभीर प्रश्न निर्माण होतात.
या नवीन प्रणालीद्वारे क्रॉस-डिव्हाईस ट्रॅकिंग शक्य होईल, ज्यामुळे वैयक्तिक आणि व्यावसायिक डेटाच्या सीमारेषा धूसर होऊ शकतात. यामुळे जाहिराती अधिक वैयक्तिकृत होतील, परंतु वापरकर्त्यांच्या वैयक्तिक माहितीच्या संरक्षणाबाबत चिंतेची लाट उसळली आहे.
प्रमुख चिंतेचे मुद्दे
पारदर्शकताः वापरकर्त्यांना नेमके कळेल का, की त्यांचा डेटा कसा, कोणाकडून आणि कोणत्या उद्देशासाठी वापरला जातो?
संमतीः डेटा गोळा करण्यासाठी वापरकर्त्यांची स्पष्ट, सुजाण संमती घेतली जाईल का?
डेटा सुरक्षाः गोळा केलेला डेटा सुरक्षित ठेवण्यासाठी पंपन्यांकडून योग्य तांत्रिक उपाययोजना केल्या जातील का?
डेटा वापरः डेटा विश्लेषण करताना पंपन्या डेटा मिनिमायझेशन आणि एन्क्रिप्शन यांसारख्या जबाबदार पद्धतींचा वापर करतील का?
प्रभावः वापरकर्त्यांवर या प्रणालीचा वैयक्तिक, मानसिक आणि सामाजिक परिणाम किती व्यापक असेल?
तंत्रज्ञान आणि गोपनीयतेतील संघर्ष
तंत्रज्ञानाचे नवनवीन उपक्रम जरी वापरकर्त्यांच्या जीवनाचा दर्जा उंचावण्यासाठी असले तरी त्यांचा उपयोग करताना गोपनीयतेच्या मूल्यांचा आदर करणे आवश्यक आहे. कंपन्यांनी डेटा गोळा करताना डेटा गरज-आधारित दृष्टिकोन स्वीकारणे गरजेचे आहे. म्हणजेच, जितका कमी डेटा गोळा करावा लागेल, तितकी व्यक्तीची गोपनीयता सुरक्षित राहील.
तंत्रज्ञानाचा नैतिक वापर
डेटा गोळा करणे, साठवणे आणि प्रक्रिया करणे यामध्ये नैतिक मूल्ये समाविष्ट करणे काळाची गरज आहे. तंत्रज्ञान कंपन्यांनी आपल्या यंत्रणा अशा प्रकारे डिझाईन केल्या पाहिजेत की ज्याद्वारे गोपनीयता आणि नवकल्पना यांचा योग्य तो समतोल राखला जाईल.
वापरकर्त्यांची भूमिका
वापरकर्त्यांनीही डिजिटल जागरुकता बाळगणे गरजेचे आहे. कोणते अॅप्स किंवा प्लॅटफॉर्म आपला डेटा कसा वापरतात, त्यासाठी कोणत्या परवानग्या घेतल्या जातात याची माहिती ठेवणे आणि अनावश्यक परवानग्या न देणे, यासारखे साधे, परंतु प्रभावी उपाय त्यांच्या गोपनीयतेच्या सुरक्षेसाठी उपयुक्त ठरू शकतात.
भविष्यासाठी उपाय
डेटा लिटरसी वाढवाः लोकांनी आपल्या हक्कांविषयी आणि डिजिटल माध्यमांवरील धोरणांबद्दल जागरुक होणे आवश्यक आहे.
तंत्रज्ञान आणि गोपनीयतेचा समतोलः कंपन्यांनी गोपनीयतेच्या तत्त्वांचा आदर करत तंत्रज्ञान विकसित केले पाहिजे.
डेटा ट्रान्स्परन्सीचे धोरणः प्लॅटफॉर्मने डेटा वापराबद्दल स्पष्ट धोरणे अंगीकारली पाहिजेत आणि वापरकर्त्यांना डेटा कसा हटवायचा याची प्रक्रिया समजावून सांगितली पाहिजे.
डिजिटल युगात वैयक्तिक डेटाची जबाबदारी, सुरक्षा आणि नैतिक हाताळणी या तीन गोष्टींचा समतोल राखणे अत्यावश्यक आहे. कंपन्यांनी हा समतोल राखला नाही तर, भविष्यात डेटा ट्रॅकिंगला विरोध होण्याची शक्यता आहे. या निर्णयांमुळे गुगलसारख्या मोठय़ा कंपन्यांवर मोठय़ा जबाबदारीची छाप पडते.
(डेटा संरक्षण तज्ञ आणि महिला डेटा संरक्षण फाऊंडेशन (डब्लूडीपी) संस्थापिका)
