>> सीमा खंडागळे
महाराष्ट्रात टोरेस गुंतवणूक घोटाळ्याच्या चर्चा रंगल्या आहेत. गेल्या काही वर्षांत राज्यातील अनेकांनी टोरेससारख्या पॉन्झी (फसव्या) योजनांमध्ये गुंतवणूक केली होती. यामध्ये कल्पवृक्ष, स्पीक एशिया, पॅनकार्ड क्लब, पीअरलेस अशा योजनांचा समावेश आहे, पण या फसव्या योजनेमध्ये झटपट व आकर्षक परताव्याच्या नावाखाली लाखो लोकांनी हजारो कोटी रुपये गमावले आहेत.
पण अशा पॉन्झी (फसव्या) योजना या काही महाराष्ट्राला नव्या नाहीत. सुमारे 79 वर्षांपूर्वी अशाच एका पॉन्झी योजनेने पुण्यासह संपूर्ण महाराष्ट्रातील हजारो गुंतवणूकदारांना धक्का दिला होता. या पॉन्झी योजनेचे नाव होते ‘टिळक पोल्ट्री फार्म’. परशुराम टिळक या देहू रोड, पुणे येथील ऑर्डिनन्स डेपोतील क्लार्कने झटपट श्रीमंत होण्यासाठी अंड्यांचा फंडा वापरला होता.
1945 मध्ये त्यांने आपल्या कार्यालयातील सहकाऱ्यांकडून एक हजार रुपये उभे करत ‘टिळक पोल्ट्री फार्म’ ही कंपनी सुरू केली. त्या काळात पुण्यात कॅम्प, खडकी, देहू रोड या ठिकाणी ब्रिटिश सैन्याच्या छावण्या होत्या. या छावण्यांना आपल्या कंपनीद्वारे अंडी पुरवली जात असल्याचे लोकांना सांगत त्यांनी त्यांचा विश्वास निर्माण केला. छावण्यांना पुरवठा म्हणजे कंपनीला खात्रीशीर उत्पन्न असल्याचे अगदी गोड शब्दांत लोकांना त्याने पटवून दिले.
सुरुवातीला त्याने दहा रुपयांवर दररोज दोन आणे व्याज किंवा एक अंडे मिळेल, अशी योजना सादर केली. मात्र बहुतेक गुंतवणूकदारांनी रोज दोन आणे व्याजाचा पर्याय निवडला. त्यामुळे परशुराम यांची ही फसवी योजना काही काळ तरी यशस्वी ठरली. त्या काळात कुक्कुटपालन व्यवसायात बॉयलर कोंबडीचा उदय झालेला नव्हता. त्यामुळे प्रत्येक ठेवीदारास दहा रुपयांवर रोज एक अंडे देणे शक्य झाले नसते.
इतर सर्व पॉन्झी योजनांप्रमाणेच परशुराम याने सुरुवातीला ठेवीदारांना वेळेवर परतावा दिला. त्यामुळे पुण्यासह महाराष्ट्रातील समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांनी दहा रुपयांपासून काही हजार रुपयांपर्यंत गुंतवणूक या कंपनीमध्ये केली. आश्चर्य म्हणजे जे अधिकारी टिळक पोल्ट्री फार्मच्या संशयास्पद व्यवहारांची तपासणी करण्यासाठी गेले, तेच अधिकारी नंतर या कंपनीचे गुंतवणूकदार बनले.
टिळक पोल्ट्री फार्म म्हणजे सोन्याची अंडी देणारी कंपनी आहे, अशी अनेकांची धारणा झाली. परशुराम टिळक याने पुढे तरुणांकडून 300 रुपयांची गुंतवणूक घेऊन त्यांना महिन्याला 200 रुपयांचा पगार देण्याचे आमिष दाखवले. त्या काळातील 200 रुपयांचा पगार मोठा होता. त्यामुळे अनेक बेरोजगारांनी या मोहात अडकून कंपनीत गुंतवणूकही केली.
त्यानंतर परशुराम यांनी पुण्यात रास्त दरात दूध घरपोच देण्याची योजना सादर केली. यासाठी पुण्याच्या सहकार नगर परिसरातील गवळी समाजाकडून 700 म्हशी घेतल्या व भावी गुंतवणूकदारांवर प्रभाव पाडण्यासाठी सहकार नगर परिसरात मोठा गोठा बांधला. मात्र या दूध योजनेतील फसव्या गणितामुळे योजना अयशस्वी ठरली व कंपनीचा आर्थिक डोलारा कोसळला.
1946च्या शेवटी गुंतवणूकदारांचा मासिक परतावा व कर्मचाऱ्यांचे पगार थकू लागले. पुढील दोन महिन्यांत टिळक पोल्ट्री फार्मचे खरे स्वरूप गुंतवणूकदारांसमोर आले. 10 फेब्रुवारी 1947 रोजी गुंतवणूकदारांनी परशुराम टिळक याच्या विरोधात तक्रार दाखल केली, तर काही ठेवीदार सहकार नगरमधील गोठ्यातून म्हशी घेऊन गेले.
या प्रकरणाची चौकशी झाली आणि शेवटी परशुराम टिळक याला शिक्षा झाली. या फसव्या योजनेत राज्यातील हजारो लोकांचे त्या काळातील दहा लाख रुपये बुडाले, पण 1940च्या काळातील या पॉन्झी गुन्ह्याबद्दल फार कमी लोकांना माहिती आहे. तसेच मराठी गुंतवणूकदारांनी यांसारख्या आपल्या चुकांकडून न शिकता पुढील येणाऱ्या वर्षांत आणखी मोठय़ा गुंतवणूक घोटाळ्यात स्वतःला गुंतवून घेतले.
(लेखिका या महाराष्ट्रात जनसंपर्क व सोशल मीडिया क्षेत्रात कार्यरत आहेत.)
