हिंदुस्थान आणि चीनने 2020 पासून थांबवलेली कैलास मानसरोवर यात्रा पुन्हा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. कैलास मानसरोवर देवतांचे धनरक्षक, खजिनदार कुबेराचे शहर आहे. भगवान शिवाचे निवासस्थान आहे, अशी मान्यता आहे. त्याचप्रमाणे बौद्ध, जैन आणि शीखांचे श्रद्धेचे केंद्र आहे. शास्त्रज्ञांसाठीही हे एक गूढ आहे. वेद, पुराण आणि लोककथांमध्ये याबाबतच्या अनेक कथा आणि आख्यायिका आहेत. आता ही यात्रा पुन्हा सुरू होणार असल्याने कैलास मानसरोवर यात्रा म्हणजे काय आणि त्याचे धार्मिक महत्त्व काय, याबाबतची माहिती घेऊ.
कैलास मानसरोवर हे हिंदुस्थान-तिबेटच्या सीमेवर वसलेले एक पवित्र स्थान आहे. हिंदू, बौद्ध, जैन आणि शीख धर्मात या स्थानाला खूप महत्त्व आहे. कैलास पर्वत आणि मानसरोवर सरोवराचे धार्मिक, ऐतिहासिक आणि भौगोलिक महत्त्व आहे. कैलास पर्वत समुद्रसपाटीपासून 22,028 फूट उंच आहे. ज्याचे शिखर शिवलिंगासारखे दिसते. वर्षभर ते बर्फाने झाकलेले असते. त्याच्या शिखराला आणि लगतच्या मानसरोवराला कैलास मानसरोवर म्हणतात. असे मानले जाते की हा पर्वत आणि कैलास-मानसरोवर हे पृथ्वीइतकेच प्राचीन आहेत. या पर्वतावरून ओमचा आवाज येतो,अशीही मान्यता आहे.
हिंदू धर्मात कैलास पर्वताला भगवान शिवाचे निवासस्थान मानले जाते. कैलास पर्वताचे दर्शन घेत मानसरोवरात स्नान केल्याने सर्व पापांचा नाश होतो आणि मोक्ष मिळतो,अशाही मान्यता आहे. पौराणिक कथांनुसार हे ठिकाण कुबेराचे शहर आहे. येथून, गंगा नदी भगवान विष्णूच्या चरणांपासून उगम पावते आणि कैलास पर्वताच्या शिखरावर येते, जिथे भगवान शिव तिला आपल्या जटांमध्ये धारण करतात आणि त्यानंतर ती पृथ्वीवर प्रवाहित होते.
बौद्ध धर्मात कैलास पर्वताची पूजा केली जाते. त्याला “कांग्रिंबो” म्हणतात आणि बौद्ध धर्माचे अनुयायी येथे ध्यान आणि साधना करण्यासाठी येतात. बौद्ध परंपरेत ते बोधिसत्वाचे स्थान मानले जाते. बौद्ध धर्मात कैलास पर्वताचे विशेष स्थान आहे. बौद्ध लोक याला “ओम मणि पद्मे हम” या मंत्राचे केंद्र मानतात, जो करुणा आणि ज्ञानाचे प्रतीक आहे. जैन धर्मातही कैलास पर्वताचे विशेष स्थान आहे. असे मानले जाते की भगवान ऋषभदेव यांनी येथे तपश्चर्या केली होती. शीख धर्मातही कैलास पर्वताचा उल्लेख आहे. असे म्हटले जाते की गुरु नानक देव यांनी येथे भेट दिली होती.
मानसरोवरालाही आपल्या संस्कृतीत विशेष महत्त्व आहे. त्याला ‘स्वर्गाचे सरोवर’ असेही म्हणतात. जो कोणी मानसरोवर सरोवराच्या भूमीला स्पर्श करतो तो ब्रह्मदेवाने निर्माण केलेल्या स्वर्गात पोहोचतो, अशी मान्यता आहे. पांडव मानसरोवरला गेल्याचा उल्लेख पुराणांमध्येही आढळतो. असेही मानले जाते की शरीर सोडल्यानंतर, माता सीता मानसरोवराच्या मार्गाने स्वर्गात गेली. असेही मानले जाते की भगवान शिवाच्या कृपेमुळे तलावाची पाण्याची पातळी नेहमीच सारखीच राहते, अशी मान्यता आहे. शिवपुराण, स्कंदपुराण आणि मत्स्यपुराण यासह अनेक ग्रंथांमध्ये कैलासाचा उल्लेख आहे.
शास्त्रज्ञांच्या मते, हे ठिकाण पृथ्वीचे केंद्र आहे. पृथ्वीच्या एका बाजूला उत्तर ध्रुव आहे आणि दुसऱ्या बाजूला दक्षिण ध्रुव आहे. कैलास पर्वत दोघांच्या मध्यभागी आहे. असे म्हटले जाते की आजपर्यंत कोणीही कैलास पर्वत चढू शकलेले नाही. गिर्यारोहकांनी जगातील सर्वात उंच शिखरांवर ध्वज फडकवला आहे. पण कोणीही कैलास चढू शकलेले नाही. अनेक लोकांनी असा दावा केला आहे की जेव्हा जेव्हा ते त्यावर चढण्याचा प्रयत्न करतात तेव्हा त्यांच्या शरीरात जलद बदल होतात. त्यामुळे हा पर्वत चढणे कोणालाही शक्य झालेले नाही. त्यामुळे शास्त्रज्ञांसाठी हे एक गूढ आहे.
